Nuchterheid als normdruk

Wanneer vrouwen zich uitspreken

Zodra een vrouw zich uitspreekt — in een interview, een documentaire, of een simpel Instagrambericht — gebeurt er iets. Denk aan Meghan Markle. Of aan Yolanthe Cabau, die sinds kort te zien is in een nieuwe Netflix-serie. De een wordt weggezet als verwende prinses die klaagt vanuit haar villa. De ander krijgt te horen dat ze ‘nog steeds’ over haar ex praat. De conclusie laat zich raden: “Ze doet wel érg dramatisch.” “Beetje gewoon doen, graag.”

De stem van mijn vader

Ik ken die reactie. Sterker nog: ik ben ermee opgegroeid. Mijn vader zei het al toen ik klein was: “Doe normaal, dan doe je al gek genoeg.”

Mijn vader spreekt nauwelijks Nederlands. Hij kwam als jonge man uit Marokko naar Nederland en werkte zijn hele leven in het Westland. Hij volgde geen opleiding en sprak de taal niet vloeiend — maar die ene zin, “Doe gewoon,” had hij al snel te pakken. Tot op de dag van vandaag gebruikt hij hem. Als iets buiten de maat valt, als er te veel emotie in de lucht hangt, zegt hij: “Doe normaal.” Voor hem is het een vorm van kalmte. Een manier om helder te blijven, en niet op te gaan in drama.

Van zorg naar begrenzing

Diezelfde zin hoorde ik later steeds vaker — maar met een andere lading.
Op school, op het werk, online: daar klonk ‘doe gewoon’ niet als bezorgdheid, maar als begrenzing. En dat is een wezenlijk verschil.

Nuchterheid of afkeuring?

In Nederland houden we graag vast aan het idee van nuchterheid. Geen poeha. Alles in proportie. Maar wat we ‘realistisch blijven’ noemen, is vaak gewoon ongemak met het ongebruikelijke. Zodra iemand afwijkt — zich flamboyant kleedt, openhartig is, iets zegt dat schuurt — verandert die zogenaamde nuchterheid in afkeuring. Niet als eerlijk meningsverschil, maar als sociale correctie.

Oude wortels, nieuwe tijd

Die houding heeft diepe wortels. In het calvinisme, in het idee dat matigheid een deugd is. Maar we leven niet meer in de zeventiende eeuw. We leven in een tijd van expressie. Van zichtbaarheid. Van vrouwen die durven spreken, juist als het moeilijk is.

En juist dát irriteert opvallend vaak.

Publieke vrouwen en de tol van kritiek

Kijk naar cabaretier Sundus el Ahmadi, die met scherpe observaties en humor maatschappelijke thema’s bespreekbaar maakt. Ook zij krijgt regelmatig een stortvloed aan reacties over zich heen — over haar uiterlijk, haar toon, haar afkomst, haar intenties. Ze deelt het geregeld — met kracht en zelfspot. Gelukkig maar, zou je denken. Maar ook bij haar — zoals bij zovelen — kun je je afvragen: raakt het je niet toch? Want uiteindelijk beïnvloeden die reacties hoe zichtbaar mensen durven zijn. Hoe vrij ze zich voelen in hun stem.

Wanneer kritiek correctie wordt

Natuurlijk, niet elke vorm van kritiek is pestgedrag. Soms zeggen mensen “doe normaal” uit ongemak, of omdat ze niet goed weten hoe ze met andermans emoties moeten omgaan. Dat verdient ook begrip. Maar het wordt problematisch als zogenoemde nuchterheid verandert in een vorm van afkeuring — vooral richting mensen die zich buiten de lijntjes durven tonen. En opvallend vaak zijn dat vrouwen.

De hardste oordelen

Wat mij opvalt: de scherpste oordelen komen niet per se van mensen met een andere visie. Integendeel, wie het leven anders bekijkt of nieuwe wegen durft te gaan, laat vaak juist meer openheid zien — misschien juist omdat ze weten hoe het voelt om af te wijken van de norm.

En dat maakt het pijnlijk. Want er wordt niet alleen geoordeeld over wie zich anders uit — er wordt ook genegeerd hoeveel moed het vraagt om zich te laten zien.

Cijfers die spreken

Die impact is niet abstract.
Volgens cijfers van het CBS gaf bijna 2 procent van de volwassenen (15 jaar en ouder), oftewel ruim 240 000 mensen, aan dat ze in de afgelopen twaalf maanden gedigitaliseerd gepest zijn. Daarnaast laat het Jeugdonderzoek 2023 van het Nederlands Jeugdinstituut zien dat 5,3 procent van jongeren (15-25 jaar) last had van online bedreiging en intimidatie, en 1,9 procent specifiek van online pesten. En vrouwen blijken daar onevenredig vaak slachtoffer van te zijn — vooral als zij zich publiekelijk laten zien — met vormen van digitaal geweld zoals vernedering, dreiging, intimidatie of seksisme.

Wat ís echte nuchterheid?

Maar wat ís dan echte nuchterheid?
Voor mij is dat níét: alles eruit flappen. En ook niet: alles willen uitleggen of kleiner maken.
Echte nuchterheid is ademruimte. Mildheid. Rust.
Kijken zonder oordeel. Kunnen zeggen: “Het is niet mijn smaak, maar het mag er zijn.”
Je ongemak dragen, zonder het af te vuren op een ander.
Dát is volwassenheid.

Een fundamenteler pleidooi

Natuurlijk is regelgeving nodig. En gelukkig groeit de aandacht voor online intimidatie, ook op Europees niveau.
Maar daar gaat dit stuk niet over.
Wat ik bepleit, is iets fundamentelers.
Bewustwording van onze reflexen.
Openheid voor wat anders is dan we gewend zijn.
De moed om niet alles wat schuurt onmiddellijk glad te strijken.
En de rust om te zeggen: “Ik begrijp het misschien niet, maar het mag bestaan.”

Onze reactie bepaalt

Want als ‘doe gewoon’ het standaardantwoord wordt op alles wat schuurt — op creativiteit, op emotie, op het benoemen van onrecht of verschil — dan is het niet de zichtbaarheid die ons belemmert, maar onze reactie erop.